Op 31 maart j.l. is de bekende theoloog Cees den Heyer bij een auto-ongeluk om het leven gekomen. Hij is 78 jaar oud geworden.
In hem verliest de kerk niet alleen een integere theoloog en wetenschapper, maar vooral een heel moedig mens. Eén van de weinige theologen die hardop de consequenties durfde te trekken uit wat hij wetenschappelijk op het spoor kwam t.a.v. de Joodse context van Jezus’ leven en werken. Zijn intensieve betrokkenheid bij het gesprek Jodendom-Christendom lag in het verlengde hiervan.
Cees den Heyer was tot 2002 hoogleraar Nieuwe Testament en Bijbelse Theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Daarna werkte hij als docent Bijbelse Theologie aan het Doopsgezind Seminarium te Amsterdam. Hij heeft vele boeken op zijn naam staan met als thema “Wie is Jezus”, hoe heeft het beeld van Jezus zich ontwikkeld door de eeuwen heen. Ook over de verhouding, vaak zelfs de spanning, tussen vele Bijbelteksten en de formulering van latere belijdenisgeschriften. In plaats van de belijdenisformulering als uitgangspunt te nemen en van daaruit te zoeken naar overeenkomsten in de Bijbelteksten, nam Den Heyer terecht de Bijbelteksten als uitgangspunt en kwam zo de spanning, beter gezegd de kloof, met de belijdenisformuleringen op het spoor. Vervolgens probeerde hij die confronterende conclusies niet weg te redeneren, maar maakte deze wereldkundig in uiterst toegankelijke boeken zodat ook gewone kerkgangers hiervan kennis konden nemen.
Hij voegde er een belangrijke waarschuwing aan toe in zijn boek van Jezus naar Christendom: “theologie is een boeiende bezigheid, maar ik raad het niemand aan die bevreesd is traditionele zekerheden te verliezen. Bij nader inzien blijken veel stelligheden toch minder stellig te zijn dan werd vermoed”.
Hoe waar deze uitspraak is, bleek wel uit de officiële kerkelijke reactie. Door de studenten werd hij op handen gedragen. De collegezalen zaten afgeladen vol, want bij Den Heyer gebeurde wat, daar deed je nieuwe inspiratie op. Maar op de Synode van de Gereformeerde Kerken verschenen bezwaargeschriften, vooral na Den Heyers uitspraken over de klassieke verzoeningsleer. Ze vormden het begin van stormachtige jaren met eindeloze onderzoekscommissies en synodevergaderingen.
Tot een veroordeling kwam het niet, maar deze hele “procesgang” heeft wel bijgedragen tot zijn afscheid van de Gereformeerde Kerken. Gelukkig vond hij daarna willige oren binnen het Doopsgezinde Seminarium waar hij als docent met zijn exegetische onderzoeksresultaten opnieuw mensen inspireerde.
In zijn laatste veelomvattende boek “Jezus, een mensenleven”, maar ook in “Ruim Geloven” concludeert Den Heyer dat Jezus geen godenzoon was, maar een mens van vlees en bloed, een mens die de aandacht trok. “Het geloof in de Messias is een opdracht. Iedereen moet handelen alsof hij de Messias is. Het Messianisme is niet de zekerheid dat er een mens zal komen die de geschiedenis tot stilstand zal brengen. Het is mijn vermogen om het lijden van allen te dragen. Het is het moment waarop ik dit vermogen en mijn universele verantwoordelijkheid erken. ….. Het gaat om de vraag naar de wil van God. Het geloof is verrassend ruim. Het is geen ‘leer’, maar een weg om te gaan”.
Wij gedenken Cees den Heyer met eerbied en respect en hopen dat zijn boeken aan vele lezers nieuwe wegen zullen wijzen.
Marja van den Beld