Het muterende virus

Door rabbi lord Jonathan Sacks

Inleiding:

Op 27 september 2016 gaf voormalig opperrabbijn van Groot-Brittannië, rabbi lord Jonathan Sacks een speech in het Europees parlement over de toekomst van de Joodse gemeenschappen in Europa. Het NIW vertaalde die tekst voor u: ‘Antizionisme is het antisemitisme van onze tijd.’

De haat die begint met Joden, eindigt nooit met Joden. Dat is wat we vandaag de dag goed moeten begrijpen. Het waren niet alleen de Joden die leden onder Hitler, het waren niet alleen de Joden die leden onder Stalin. Het zijn niet alleen de Joden die lijden onder IS of Al-Qaida of de islamitische Jihad. We maken een ernstige fout als we denken dat antisemitisme alleen Joden bedreigt. Het is vooral een bedreiging voor Europa en voor de vrijheden die er in de loop der eeuwen zijn bevochten.

Antisemitisme gaat niet over Joden. Het gaat over antisemieten. Het gaat over mensen die geen verantwoordelijkheid kunnen nemen voor hun eigen fouten en in plaats daarvan een ander de schuld geven. Historisch gezien: als je een christen was ten tijde van de kruistochten, of een Duitser na de Eerste Wereldoorlog, en je zag dat de wereld niet was geworden wat jij ervan verwachtte, gaf je de schuld aan de Joden. Dat is wat nu opnieuw gebeurt. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe gevaarlijk dat is. Niet alleen voor Joden, maar voor eenieder die waarde hecht aan vrijheid, compassie en menselijkheid.

Symptoom

In een cultuur is de opkomst van antisemitisme het eerste symptoom van een ziekte, de eerste waarschuwing voor een algehele ineenstorting. Als Europa antisemitisme laat opbloeien, zal dat het begin van het einde van het werelddeel zijn. Wat ik in deze paar woorden wil analyseren is een vaag, ambigu fenomeen. Want wij moeten precies weten en begrijpen wat antisemitisme is, waarom het gebeurt, en in het bijzonder waarom antisemieten ervan overtuigd zijn dat ze geen antisemiet zijn.

Laat mij eerst antisemitisme definiëren. Joden niet leuk vinden, is geen antisemitisme. We hebben allemaal volken die we niet leuk vinden, dat is oké, dat is menselijk en dat is niet gevaarlijk. Ten tweede: kritiek leveren op Israël is geen antisemitisme. Ik sprak van de week een aantal kinderen in Groot-Brittannië en ze vroegen mij of kritiek leveren op Israël antisemitisme was. Ik antwoordde ‘nee’ en legde uit wat het verschil was. Ik vroeg ze: ‘Denk jij dat jij het recht hebt om kritiek te leveren op de Britse regering?’ Ze staken allemaal hun hand omhoog. Ik vroeg: ‘Wie van jullie vindt dat Groot-Brittannië geen recht van bestaan heeft?’ Geen enkel kind stak de vinger op. Nu weet je het verschil, zei ik, en ze begrepen het allemaal.

Antisemitisme betekent dat je Joden het recht onthoudt om als groep te leven met dezelfde rechten als ieder ander. Het heeft in verschillende tijdperken verschillende vormen aangenomen. In de Middeleeuwen werden Joden gehaat om hun religie. Eind 19e, begin 20e eeuw werden ze gehaat om hun ‘ras’. Vandaag worden ze gehaat om hun natiestaat, Israël. Maar het principe blijft hetzelfde: het denkbeeld dat Joden geen recht hebben om te bestaan als vrije en gelijke mensen.

Tour de force

Als er één ding is dat mensen van mijn leeftijd niet hadden verwacht, dan was het dat antisemitisme in Europa de kop op zou steken terwijl er nog slachtoffers van de Holocaust in leven zijn. Dat lag niet in de verwachting want Europa heeft de grootste poging ooit in de geschiedenis ondernomen om het antisemitismevirus nooit meer de politiek te laten infecteren. Het was een tour de force, met antiracistische wetgeving, Holocausteducatie en interreligieuze dialoog. Maar ondanks alles is antisemitisme weer terug.

Op 27 januari 2000 kwamen vertegenwoordigers van 46 regeringen van over de hele wereld in Stockholm samen om een verklaring te ondertekenen over herdenken van de Holocaust en de aanhoudende strijd tegen antisemitisme, racisme en vooroordelen. Toen kwam 9/11 en binnen een paar dagen overstroomden complottheorieën het internet met beweringen dat dit het werk van Israël was en van haar geheime dienst de Mossad.

In april 2002, tijdens Pesach, was ik met kennissen uit Parijs in Florence, toen hun zoon belde en zei: ‘Mam, pap, het is tijd om Frankrijk te verlaten; het is hier niet meer veilig voor ons.’

In mei 2007, tijdens een privébijeenkomst hier in Brussel, ik geloof zelfs in dit gebouw, vertelde ik drie Europese leiders van toen: Angela Merkel, voorzitter van de European Council, José Manuel Barosso, voorzitter van de Europese Commissie, en Hans-Gert Pöttering, president van het Europese Parlement, dat de Joden van Europa zich begonnen af te vragen of hier nog wel een toekomst voor hen was.

Dat is meer dan negen jaar geleden. Sindsdien is de situatie verder verslechterd. Al in 2013, voor de ergste incidenten hier in Europa, kwam het Bureau van de Europese Unie voor de Grondrechten met informatie dat bijna een derde van de Europese Joden erover dacht om te emigreren vanwege antisemitisme. In Frankrijk was dat cijfer 46 procent en in Hongarije 48 procent.

Het zwijgen opgelegd

Laat me deze vraag stellen: of je nu Jood, christen of moslim bent: zou je in een land willen blijven waar je politiebescherming nodig hebt terwijl je bidt? Zou je in een land willen blijven waar je kinderen bewaking nodig hebben om veilig naar school te gaan? Waar, als je in het openbaar een symbool van je geloof draagt, je het risico loopt om beschimpt of aangevallen te worden? Waar je kinderen op de universiteit worden beledigd of geïntimideerd om een gebeurtenis in een ander deel van de wereld? En waar hen, als zij hun eigen kijk geven op die situatie, het zwijgen wordt opgelegd? Dit gebeurt in het Europa van vandaag. In elk Europees land, geen enkel uitgezonderd, zijn Joden bang voor hun toekomst en dat van hun kinderen. Als dit doorgaat, zullen Joden uit Europa blijven vertrekken, totdat het uiteindelijk ‘Judenrein’ is geworden.

Hoe kon dit gebeuren? Op de manier waarop virussen altijd het menselijke immuunsysteem aantasten: door te muteren. Het nieuwe antisemitisme verschilt op drie manieren van het oude. Ik heb er al een genoemd: ooit werden Joden gehaat om hun religie, toen om hun ‘ras’, nu om hun staat. De tweede reden is dat het epicentrum van het oude antisemitisme Europa was. Vandaag de dag is dat het Midden-Oosten en de manier waarop er wereldwijd kan worden gecommuniceerd door de nieuwe elektronische media.

De derde reden is bijzonder verontrustend. Laat me dat uitleggen: het is gemakkelijk om te haten, maar heel moeilijk om haat en plein public te rechtvaardigen. De geschiedenis wijst uit dat mensen die zochten naar een excuus, dat zochten bij de hoogste toen geldende autoriteit binnen een cultuur. Tijdens de Middeleeuwen was dat religie, dus hadden we religieus anti-judaïsme. In Europa na de verlichting was het de wetenschap. Dus was sociaal Darwinisme en de zogenaamde ‘wetenschappelijke rassenstudie’ het fundament voor de nazi-ideologie. Vandaag geldt wereldwijd mensenrechten als grootste goed. Daarom wordt Israël, de enige volledig functionerende democratie in het Midden-Oosten met een vrije pers en onafhankelijk rechtssysteem, regelmatig beschuldigd van de vijf hoofdzonden tegen mensenrechten: racisme, apartheid, misdaden tegen de mensheid, etnische zuivering en poging tot genocide.

Het nieuwe antisemitisme is gemuteerd, zodat de antisemiet kan ontkennen dat hij of zij antisemiet is: ‘Ik ben geen racist, ik heb geen probleem met Joden of jodendom, ik heb alleen een probleem met de Israëlische staat.’ Maar in een wereld met 56 moslimstaten en 153 christelijke is er maar één Joodse staat, Israël, die qua oppervlak slechts 0,25 procent uitmaakt van het Midden-Oosten. Toch is Israël de enige van de 193 bij de VN aangesloten landen, dat in zijn bestaansrecht wordt bedreigd, met Iran en heel veel andere groepen die eropuit zijn om het te vernietigen.

Gerecycled

Antisemitisme betekent Joden het recht onthouden om als groep te leven met dezelfde rechten als ieder ander. De vorm die het vandaag de dag aanneemt is antizionisme. Natuurlijk zijn er verschillen tussen zionisme en judaïsme en tussen Joden en Israëli’s. Maar dit verschil bestaat niet voor de antisemieten. Het waren Joden, niet Israëli’s, die werden vermoord tijdens de terroristische aanslagen in Toulouse, Parijs, Brussel en Kopenhagen. Antizionisme ís het antisemitisme van onze tijd.

In de Middeleeuwen werden Joden ervan beschuldigd bronnen te vergiftigen, de pest te verspreiden. Ze zouden christelijke kinderen vermoorden om hun bloed te gebruiken. In nazi-Duitsland werden ze ervan beschuldigd zowel het kapitalistische Amerika als het communistische Rusland te beheersen. Vandaag worden ze ervan beschuldigd zowel IS als Amerika te controleren. Alle oude mythes zijn gerecycled, van het bloedsprookje tot de ‘Protocollen van de wijzen van Sion’. De cartoons die tegenwoordig schering en inslag zijn in het Midden-Oosten, zijn klonen van die uit ‘Der Stürmer’, een van de voornaamste bronnen van nazipropaganda tussen 1923 en 1945.

Het ultieme wapen van het nieuwe antisemitisme is verbluffend in zijn eenvoud. Het gaat zo: de Holocaust mag nooit meer gebeuren, maar Israëli’s zijn de nieuwe nazi’s, de Palestijnen zijn de nieuwe Joden, en alle Joden zijn zionisten. Daarom zijn de echte antisemieten van deze tijd niemand anders dan de Joden zelf. En dit zijn geen denkbeelden in de marge. Ze zijn wijdverbreid binnen de moslimwereld, inclusief moslimgemeenschappen in Europa, en ze infecteren langzaam maar zeker uiterst links, uiterst rechts, academische kringen, vakbonden en zelfs sommige kerken.

Terwijl het zichzelf ontdaan heeft van het antisemitismevirus, wordt Europa opnieuw geïnfecteerd door delen van de wereld die nooit aan zelfonderzoek hebben gedaan zoals Europa dat deed na de verschrikkingen van de Holocaust.

Hoe kan het dat zulke absurditeiten worden geloofd? Dit is een breed en gecompliceerd onderwerp, maar de eenvoudigste verklaring is dit: als er iets slechts gebeurt met een groep, kan de groep zich maar twee verschillende vragen stellen: 1) Wat hebben we verkeerd gedaan? Of 2) Wie heeft ons dit aangedaan? Het lot van de groep zal afhangen van welke vraag er gekozen wordt. Als de keus is: ‘Wat hebben wij fout gedaan?’ maakt de groep een start met de zelfkritiek die essentieel is voor een vrije maatschappij. Als de groep vraagt: ‘Wie heeft ons dit aangedaan?’ definieert ze zichzelf als slachtoffer. Dan zal er een zondebok gezocht worden als veroorzaker van alle problemen. Dat zijn klassiek de Joden.

Slachtofferschap

Antisemitisme is een vorm van cognitief falen en het komt op als groepen het gevoel krijgen dat ze hun wereld niet meer kunnen controleren. Het begon in de Middeleeuwen, toen christenen zagen hoe de islam ze had verslagen op plekken die ze als de hunne beschouwden, Jeruzalem in het bijzonder. Vanaf 1096 richten de kruisvaarders eerst bloedbaden aan bij de Joodse gemeenschappen in Europa, voordat ze naar het Heilige Land trokken. Het kwam op in het Midden-Oosten van de jaren 20, toen het Ottomaanse Rijk instortte. Antisemitisme stak in Europa weer de kop op vanaf 1870, tijdens een periode van economische terugval en opkomend nationalisme. En het komt ook nu weer op, om dezelfde redenen: recessie, nationalisme en de consequenties die dat heeft voor immigranten en andere minderheden.

Antisemitisme komt op wanneer de politiek van de hoop plaatsmaakt voor de politiek van de angst, welke al snel plaatsmaakt voor de politiek van de haat. Als men complexe problemen wil reduceren tot eenvoudige. Als de wereld wordt verdeeld in zwart en wit, alle schuld bij de ene groep wordt gelegd en het slachtofferschap bij de andere. Als slechts één groep de schuld krijgt, tussen honderden andere schuldigen. Het argument is altijd hetzelfde: ‘Wij zijn onschuldig: zij zijn schuldig. En als wij vrij willen zijn, moeten zij, de Joden of de staat Israël, worden vernietigd.’ Op deze manier beginnen de grootste misdaden.

Europa is in de kern niet antisemitisch. Maar het staat wel toe dat antisemitisme via de nieuwe elektronische media binnenkomt. Het heeft geweigerd te erkennen dat het nieuwe antisemitisme anders is dan het oude. We zijn niet terug in de jaren 30. Maar we komen wel in de buurt van 1879, toen Wilhelm Marr zijn Liga van Antisemieten in Duitsland oprichtte; in de buurt van 1886, toen Edouard Drumont ‘La France juive’ publiceerde; en van 1897, toen Karl Lueger burgemeester van Wenen werd. Dit zijn essentiële momenten geweest in de verspreiding van antisemitisme; we hoeven alleen maar wat toen over Joden werd gezegd, te vergelijken met wat nu over de Joodse staat wordt gezegd.

Europa’s ziel

De geschiedenis van de Joden in Europa is niet altijd gelukkig geweest. De manier waarop Europa Joden heeft behandeld, heeft ons vocabulaire ‘verrijkt’: gedwongen bekering, inquisitie, verbanning, autodafe, getto, pogrom en Holocaust. Woorden geschreven met Joodse tranen en Joods bloed. Maar ondanks alles hielden Joden van Europa en droegen ze als wetenschappers, schrijvers, academici, musici en ontwikkelaars van de moderne geest, bij aan haar ontwikkeling

Als Europa opnieuw deze weg kiest, zal dit het verhaal zijn dat in de toekomst zal worden verteld: eerst kwamen ze voor de Joden. Toen voor de christenen. Toen voor de homoseksuelen. Toen voor de atheïsten. Tot er niets meer over was van Europa’s ziel dan een verre, verwaterende herinnering.

Ik heb nu geprobeerd een stem te geen aan degenen zonder stem. Ik heb gesproken uit naam van de vermoorde Roma, Sinti, homoseksuelen, dissidenten, mensen met een geestelijke of lichamelijke handicap, en anderhalf miljoen Joodse kinderen die werden vermoord vanwege de religie van hun grootouders. Uit hun naam, zeg ik u: u weet waar die weg eindigt. Ga die kant niet meer op.

U bent de leiders van Europa. De toekomst ligt in uw handen. Als u niets doet, zullen Joden vertrekken, de Europese vrijheid zal verdwijnen en er zal een morele schandvlek op Europa liggen die zelfs de eeuwigheid niet zal kunnen uitwissen.

Stop het nu, nu het nog kan.

Enkele centrale zinnen:

‘Antisemitisme gaat niet over Joden. Het gaat over antisemieten’

‘In een cultuur is de opkomst van antisemitisme het eerste symptoom van een ziekte, de eerste waarschuwing voor een algehele ineenstorting’

‘Het nieuwe antisemitisme is gemuteerd, zodat de antisemiet kan ontkennen dat hij of zij antisemiet is’

Europa wordt geïnfecteerd door delen van de wereld die nooit aan zelfonderzoek hebben gedaan

Bron: Nieuw Israëlitisch Weekblad